Door Chris Slootweg (Universiteit van Amsterdam)

zaterdagochtend

Chris Slootweg was born in Haarlem (The Netherlands) in 1978 and received his undergraduate education from Vrije Universiteit Amsterdam in 2001. After earning his Ph.D in 2005, he pursued postdoctoral studies at the ETH Zürich. In 2006, he returned to VU to initiate his independent career. He was promoted to Associate Professor in 2014, and moved to the University of Amsterdam in 2016. The mission of his laboratory is to educate students at the intersection of fundamental physical organic chemistry, main group chemistry and circular chemistry.

Afval is grondstof is een bekend begrip, maar hoe doe je dit dan? In deze lezing laat ik zien dat de groene chemie principes het duurzaamheidsdenken in de chemie hebben aangewakkerd, doch om een circulaire economie te kunnen realiseren dienen we ook afval als grondstof voor de chemie te gebruiken waarvoor ook nieuwe (circulaire) chemie voor nodig is (Slootweg et al., Nature Chem. 2019, 11, 190). Door chemische processen echt circulair te maken, kunnen producten bijna onbeperkt hergebruikt worden, met energie als enige input. De chemische sector heeft de mogelijkheid om een leidende rol te spelen bij het bestrijden van schaarste en milieucrises als gevolg van ondoeltreffend afvalbeheer. Om deze milieuproblemen te verzachten en de impact van deze afvalproducten op het milieu te verminderen zijn dringend nieuwe chemische omzettingen nodig die efficiënt hergebruik en recycling van afval mogelijk maken.

Door Hein Bruijnestein (NVON)

Tijdens mijn werkzame leven als docent scheikunde en medewerker van een pedagogisch-didactisch instituut (APS) ben ik veel bezig geweest met activerende werkvormen. In het huidige onderwijs met allerlei verschillende soorten lessen, onderwijs op maat en meer verantwoordelijkheid leggen bij de leerling, is het ook zinvol zo nu en dan samenvattend of herhalend met de hele klas de leerstof te lijf te gaan. Interactief Klassikaal Leren (IKL) noem ik dat. Onder de regie van de docent de klas aan het werk is het eerste uitgangspunt daarbij en eerst even zelf nadenken het tweede.
Vertellen hoe je dat in de klas zou kunnen bewerkstelligen is natuurlijk niet zo zinvol. We voeren in deze werkgroep die werkvormen uit om aan de lijve te ondervinden hoe je die als lerende ondergaat. Een en ander kan trouwens meteen maandag 4 november in de les uitgevoerd worden. Het wordt een kwikzilverachtige werkgroep!

Door Ton Bominaar (Harens Lyceum) en Gjalt Prins (Freudenthal Instituut, Universiteit Utrecht)

Katalyse is een vakgebied in de chemie dat momenteel sterk in de belangstelling staat door o.a. haar (potentiële) bijdrage aan groene chemie en duurzaamheid. Katalyse verdient daarom een herkenbare plek in het scheikunde curriculum op het middelbaar onderwijs. Op dit moment wordt katalyse meestal behandeld ‘als bijproduct’ in de context van reactiekinetiek.

In deze werkgroep presenteren we een lesbrief voor de bovenbouw VWO waarin katalyse als begrip en proces centraal staat. Wetenschappelijk onderzoek naar katalytische processen kan getypeerd worden als ‘data-driven research’: voornamelijk empirisch van aard met veel trial & error (failure). Analoog hieraan is de lesbrief zo opgezet dat leerlingen kennis opdoen van katalyse door het uitvoeren van (veel) experimenten en het interpreteren van resultaten. Na de introductie, waarin het belang van katalyse wordt onderstreept, gaan leerlingen nader in op homogene -, heterogene – en biokatalyse aan de hand van een modelsysteem, nl. de ontleding van waterstofperoxide.

In het tweede deel van de lesbrief volgen een aantal verdiepingsopdrachten waarin leerlingen zelf een empirisch onderzoek uitvoeren naar 1) de werking (moleculair mechanisme) van een katalysator, 2) de stabiliteit van de katalysator, 3) de activeringsenergie en/of 4) de katalytische werking van een reeks stoffen voor de ontleding van waterstofperoxide. In de werkgroep voeren we een aantal kernactiviteiten uit die ook in de lesbrief staan en bespreken we gezamenlijk de bruikbaarheid in de klas en de eventuele meerwaarde voor leerlingen.

Heb je in het verleden de enerverende workshop Chemie uit de Action 1.0 of 2.0 bij Arne Mast gevolgd, maar heb je geen idee hoe je dat concreet in je lessen kunt verwerken? Of heb je ze niet gevolgd, maar daar nog altijd spijt van?
Kom dan naar Chemie uit de Action 3.0 en hoor hoe wij het practicum in 5-vwo nu tweemaal hebben afgenomen. Wat hebben wij geleerd van de eerste keer en hoe kunnen wij met behulp van jullie input het practicum nog leuker en beter maken?
Daarnaast ga je zelf met spullen uit de Action een practicum verzinnen en delen met je collega’s.
We hopen jullie te zien!

Door Martha Hoebens (Bedrijf in de Klas) en Chantal Baselier (Peelland College Deurne)

Leerlingen in hun element met onderzoekend en ontwerpend leren in de scheikunde les

Plastic is fantastic, maar plastic is ook troep. Naast de scheikundige concepten die leerlingen rondom plastic en duurzaamheid moeten leren, willen we ook graag de link leggen naar welke rol scheikunde speelt om voor zo’n actueel en moeilijk vraagstuk naar mogelijke oplossingen te zoeken.

Wij laten jullie graag zien hoe leerlingen op het Peelland College in Deurne met materiaal van Bedrijf in de Klas een project rondom dit vraagstuk hebben gedaan. In dit project zijn de leerlingen onderzoekend en ontwerpend bezig geweest en hebben zij vanuit hun eigen vragen antwoorden gezocht op het vraagstuk ‘hoe maak je duurzaam plastic?’. Hier hebben zij, maar ook wij veel van geleerd. We delen deze manier van werken graag met jullie, net als onze ‘lessons learned’.

Door Emiel de Kleijn (SLO)

Voor de nieuwe examenprogramma’s voor de bètavakken die in 2013 zijn ingevoerd, heeft SLO in 2017 al onderzocht in hoeverre de doelen van de vernieuwingscommissies uit de verf zijn gekomen. Opvallend punt is dat veel leraren de programma’s overladen vinden. Ook staat de tijd voor het schoolexamen vaak onder druk. Voor de vernieuwingscommissies waren dat juist belangrijke thema’s: minder overladenheid, meer ruimte voor eigen keuzes in het schoolexamen.
SLO gaat nu verder onderzoeken waar de knelpunten zitten. Daarvoor analyse(e)r(d)en we de uitgaven van de ‘nieuwe’ methodes. Er is ook een veldraadpleging geweest waarin 25-scheikundedocenten hun bevindingen met ons hebben gedeeld.
Tijdens deze werkgroep wordt verslag gedaan van de analyse van de nieuwe scheikunde methodes en van de veldraadpleging. Daarna ga ik graag met de werkgroepbezoekers in gesprek hierover. Er is ook gelegenheid om over andere aspecten van de nieuwe examenprogramma’s te praten. Je inbreng wordt zeer op prijs gesteld.

Verslagen van de evaluatie kun je downloaden van https://slo.nl/curriculumevaluatie/, kopje ‘Monitoring en evaluatie invoering bètavernieuwing havo/vwo’.
NVOX nummer 2018-6, p.322-323, geeft een samenvatting van eindmeting en examenanalyse.

Emiel de Kleijn, SLO, E: e.dekleijn@slo.nl

Door Peter Duifhuis (Hogeschool Utrecht)

Hoe bereiden we onze leerlingen voor op een onzekere toekomst? Met Leren voor Duurzame Ontwikkeling (LvDO) proberen we daar een antwoord op te geven. En dat gaat over normen en waarden, handelingsgericht onderwijs, complexiteit en afwenteling… er wordt nogal wat gevraagd.
Hoort dat thuis in de scheikundeles?

In deze workshop kijken we naar wat voor invullingen er gegeven worden aan LvDO wereldwijd, wat er van ons verwacht wordt en welke plek dat kan hebben in het natuurwetenschappelijk onderwijs. We leggen verbinding met chemische, vakinhoudelijke thema’s en bekijken hoe we zo’n les willen inrichten als we aspecten van het Leren voor Duurzame Ontwikkeling meenemen.

Door Susanne Dirks en Davy v.d. Vaart (Fontys Lerarenopleiding Tilburg)

Tijdens deze werkgroep laten we op een interactieve manier verschillende ICT-toepassingen in de scheikundeles voorbij komen en geven er ook korte, concrete voorbeelden waar u meteen in uw les mee aan de slag kunt. Hierbij kunt u denken aan presentatie-tools, simulatie-tools en methoden om op een interactieve manier met studenten aan de slag te gaan.

Door Alex van den Berg (Rijksuniversiteit Groningen/Praedinius Gymnasium Groningen)

Als ik een les ontwerp over de moleculaire motor om het modeldenken aan leerlingen duidelijk te maken, wil ik hier met leerlingen en collega’s over reflecteren. In de praktijk regelen we met collega-docenten uit de sectie afstemming rondom toetsing, planners en inrichting van leeromgevingen. We praten echter veel minder over de opzet van onze lessen en hoe leerlingen daarop reageren. Dat blijkt in de praktijk ook nog best lastig. In Groningen gebruiken we de vorm van een Lesson Study om met elkaar in gesprek te komen over het onderwijs dat we geven. Via een gezamenlijk ontworpen les waarbij we bij elkaar in de les kijken en leerlingen bevragen, hopen we inzicht te krijgen in het leren van de leerling. Doel is niet die ene les, maar het gesprek over onderwijs.

In deze werkgroep gaan we in groepen aan de slag met als opdracht inhoudelijk en concreet te praten over scheikundelessen. We laten u de les over moleculaire motoren zien en onze conclusies over wat de leerlingen geleerd hebben. Tevens lichten we onderzoek toe waarbij gekeken is naar kenmerken van waardevolle gesprekken tussen docenten. Doel van deze werkgroep is dat u straks in uw sectie of in groter verband in staat bent om het gesprek over onderwijs beter te faciliteren.

Door Jacqueline Wooning (CvTE), Arne Mast/Pauline Sloet (Arnemast.nl/Pauline’s Projectbureau)

In deze werkgroep gaan we aan de gang met de syllabi voor het Centraal Examen voor scheikunde, voor havo en vwo. Die syllabi zijn gemaakt door het College voor Toetsen en Examens (CvTE). De syllabi die we nu gebruiken zijn gemaakt in 2012 en gebruikt voor de centrale examens in 2015 (havo) en 2016 (vwo). Er zijn dus inmiddels een paar jaar ervaringen. Van gebruikers-docenten en van examenmakers. De signalen daarover vormden voor het CvTE aanleiding om de syllabi eens tegen het licht te gaan houden, met de vraag “kunnen we iets verbeteren?”.

Als eerste stap liet het CvTE een verkenning uitvoeren. Dat gebeurde in zogenaamde focusgroepen van vwo- en havo-docenten, maar ook in gesprekken met hbo- en wo docenten. Gebruiken zij de syllabi (meervoud, want havo en vwo), hoe gebruiken ze die en wat vinden ze ervan? Het resultaat van de verkenning is opgeschreven in een rapport met de titel “Van een 7 naar een 8”. U leest daar makkelijk uit, dat men ruim tevreden is over de syllabi, maar dat er ook suggesties voor verbeteringen zijn. Vanaf half september is het rapport te vinden op de website van het CvTE. Uiteindelijk wordt het rapport meegegeven aan een syllabuscommissie die verbeteringen kan realiseren.

In deze werkgroepen hoort u over de syllabi en hun plaats in het CvTE, het eindexamenprogramma en de examens, maar we vertellen natuurlijk ook over de verkenning en de opbrengst daarvan. Maar, het is een werkgroep, dus u gaat ook aan het werk. Met de vraag of en hoe u de syllabus gebruikt, wat uw ervaringen zijn en wat u van de uitkomsten van de verkenning vindt.

Wat neemt u dus mee van deze werkgroep?
U bent over syllabi, examens en programma’s weer even bijgepraat.
U weet dat en hoe het CvTE aan het werk is met de syllabi.

Enne … we maken er natuurlijk een leuk werkgroep van … op die zaterdagochtend in Woudschoten.

Door Menno Vaas (Wolfert Tweetalig) en Aafke Bollema (RSG Broklede)

Havo- en vwo-leerlingen met een natuurprofiel moeten onderwezen worden in waarderen en oordelen. Dat staat in de examenprogramma’s en dat zien we terug in examenvragen die steeds vaker beginnen met beoordeel, leg uit, verklaar, vergelijk, etc. Dat horen we ook terug uit het HBO en van het Wetenschappelijke onderwijs. En dat klinkt door in maatschappelijke discussies over burgerschap.

Oordeelkundigheid is een belangrijkeburgerschapsvaardigheid, onder te verdelen in subvaardigheden als: Het juist kunnen interpreteren van wetenschappelijke informatie; Omgaan met strijdige informatie; Het naast elkaar kunnen zetten van verschillende perspectieven; Afwegen van waarschijnlijkheid en risico; (morele) Argumentatie; en Dialoogvaardigheden en reflectie op eigen waarden. Maar hoe kunnen we dat nu eigenlijk het beste onderwijzen? In de bestaande lesmethodes en andere lesmaterialen is maar weinig houvast te vinden.

In deze workshop ga jijzelf aan de slag met lesmateriaal dat is ontworpen om je leerlingen te helpen zich te ontwikkelen in oordeelkundigheid. Het lesmateriaal is gemaakt in een samenwerking tussen docenten natuurkunde, biologie, scheikunde, de TU-Delft, Universiteit Leiden en de Radboud Universiteit Nijmegen. Door zelf te ervaren verzamel je handvatten om in je eigen les te gebruiken.

We hebben lessen waarin leerlingen worden uitgedaagd om van perspectief te wisselen, om informatiebronnen te beoordelen en om een beargumenteerd oordeel te formuleren. De lessen zijn opgebouwd rond aansprekende en actuele maatschappelijke vraagstukken zoals bijvoorbeeld lachgas, rookverslaving en de energietransitie.