Download (pdf): W01 – De chemie van coronavaccins

Door Gideon Kersten (Universiteit Leiden ) 

Op dit moment worden vele tientallen vaccins tegen Covid-19 ontwikkeld. Er is goede hoop dat enkele van die vaccins succesvol zullen zijn in het voorkomen van de ziekte en wellicht zelfs tegen infectie met het virus, SARS-CoV2.

Al die vaccins zijn gebaseerd op een vijftal algemene vaccinconcepten, variërend van verzwakte virale kopieën van het echte virus tot genetisch materiaal dat codeert voor een viraal eiwit. Chemie speelt bij de ontwikkeling van alle vaccins een grote rol. Bij de conceptontwikkeling, bij de karakterisering en, nadat vaccins geregistreerd zijn, bij de routine kwaliteitscontrole.
Tijdens de lezing zal op een aantal van deze aspecten ingegaan worden.

Hoewel een vaccin aan een groot aantal eisen moet voldoen, is de belangrijkste dat het immuunsysteem moet worden aangezet tot de vorming van antistoffen en soms T-cellen die het circulerende virus kunnen uitschakelen. Herkenning van virus of vaccin door het immuunsysteem vindt op moleculair niveau plaats d.m.v. eiwit-eiwit interacties. Deze zijn niet-covalent van aard en vooral gebaseerd op complementariteit van conformatie en lading. De kwaliteit van door vaccinatie opgewekte antistoffen hangt o.a. af van de affiniteit met het virus. Daarom is correcte en stabiele conformatie van het vaccin-antigeen van groot belang.

Bij sommige vaccinconcepten wordt virus chemisch geïnactiveerd, bijvoorbeeld met formaldehyde. Dit leidt tot covalente modificaties die effect kunnen hebben op de stabiliteit en herkenning van het vaccin door het immuunsysteem.

Tenslotte wordt voor ieder vaccin een groot aantal testen ontwikkeld, waaronder analytisch-chemische en immunochemische. Hierbij wordt niet alleen de actieve stof (het antigeen dat herkend wordt door het immuunsysteem) geïdentificeerd, gekwantificeerd en aan stabiliteitstesten onderworpen maar ook alle andere bestanddelen van het vaccin. Daarnaast wordt het profiel aan verontreinigingen gemeten.

Download (pdf): W02 – The Teaching Revolution

Door Daniel Blanco Ania (Radboud University) 

How many times have we heard the sentence “this will revolutionize education” and the revolution never took place? This statement was used when movies were created in the beginning of the 1900s, then again when the radio was discovered, again when TV was born, and then again with the arrival of computers, smartboards, smartphones, tablets… We are now in 2020, and most students are still taught in groups in a classroom by a single teacher all around the world. The reason resides in the process of learning: ideas and concepts become memorable when the student’s head makes the mental effort to grasp them. Thus, can we then use technology to promote meaningful thought processes? In a way, yes, but not in a revolutionary manner. The real revolution should focus on how the information is transmitted from the teacher’s head to the students, not on what is transmitted. The job of a teacher is to inspire, to challenge, to excite the students… in a nutshell, to motivate students to learn. A motivated student (independently where the motivation comes from) learns more effectively, retains information better, and participates more. The last question then to answer is “how can we motivate students?” or “how can we engage students in a certain field and make them love it?”. In this workshop, we will discuss different ways of motivating students and their possible application to online teaching.

Download (pdf): W05 – Van appel tot moes: ‘how it’s made’ in de klas

Door Martha Hoebens (Bedrijf in de Klas)

Zelf appelmoes maken is een bekende proef voor in de scheikundeles. Deze proef is met een ‘how it’s made’ uitbreiding makkelijk om te zetten naar een prettige en behapbare kennismaking met procestechniek en de uitdagingen die daarbij komen kijken. Want hoe maak je niet één potje appelmoes, maar honderden per uur? Wat gaat automatische en wat (nog) niet? Wat kan er mis gaan en hoe los je dat op? Welke wet- en regelgeving komt daar eigenlijk bij kijken? En hoe verpak je jouw appelmoes?

Met de werkvormen van Bedrijf in de Klas laat je leerlingen niet alleen in de klas, maar ook online kennismaken met deze en andere uitdagingen in (chemische) fabrieken. Zo laat je leerlingen zien hoe werken in de chemie eruit kan zien.

Zelf krijg je meer handvatten om ‘how it’s made’ filmpjes aan jouw lessen te koppelen, er praktische opdrachten over te maken en prikkelende vragen over te stellen aan jouw leerlingen. Omdat jij zelf de insteek bepaalt, is deze manier van werken geschikt voor een kennismaking met scheikunde voor leerlingen in de brugklas, maar ook uitdagend genoeg voor een profielwerkstuk in 6 VWO.

Als ‘online-extra’ maken we met het programma Padlet blokschema’s waar je ook weer vragen aan kunt hangen, afhankelijk van de leerlingen die je voor je hebt.

Benieuwd?! Kijk eens op https://bedrijfindeklas.nl/lesmateriaal/verbreding/ voor de werkvormen die je in de workshop tegenkomt of stuur mij een mail op info@bedrijfindeklas.nl.

Download (pdf): De eerste online GREAT WOUDSCHOTEN CHEMIE EGG RACE

Download (word): De eerste online GREAT WOUDSCHOTEN CHEMIE EGG RACE

Door Susanne Dirks-Trommelen (Fontys Lerarenopleiding Tilburg) en Arne Mast (Arnemast.nl )

Een Chemie Egg Race is een opdracht om een chemisch probleem op te lossen met daaraan gekoppeld een wedstrijdelement. Dit geeft in één zin waarover deze werkgroep gaat.

We vinden dat het gelukt is om er op Woudschoten een traditie van te maken. Immers, 3 jaar op rij een volle bak, 3 jaar op rij enthousiasme en 3 jaar op rij goede beoordelingen door de deelnemers. U begrijpt, we willen doorgaan. En u deed misschien al een keer mee. Of alle drie keer. Maar misschien ook komt als “nieuwe”. En nu moet het online. Da’s weer een nieuwe uitdaging. Gaan we proberen.

Nog even in de herhaling en voor de nieuwkomers. Egg Races zijn afkomstig uit Engeland. In de jaren 80 waren ze er op tv. Het zijn wedstrijdjes waarin de deelnemers (in teams of alleen) een opdracht moeten uitvoeren. Bij een chemical egg race gaat de opdracht natuurlijk over chemie. En past dus in de scheikundeles. Een stof herkennen, een optimaal enzym vinden, een werkwijze ontwerpen, … En wie de opdracht het beste uitvoert (zo snel mogelijk, zo nauwkeurig mogelijk, zo veel mogelijk, …) is de winnaar.

De egg race die we dit jaar doen, doen we natuurlijk helemaal online. En u kunt hem zo meenemen om in de klas te doen. In de echte les, of online, wat u wilt. En we hopen natuurlijk ook dat u zo enthousiast wordt, dat u een eigen egg race gaat ontwerpen. Gewoon een chemisch probleem, afgestemd op het leerjaar natuurlijk, en een idee om er een wedstrijd van te maken. Helemaal niet moeilijk.

En we hopen ook natuurlijk dat het ondanks dat we online samen zijn, toch heel gezellig wordt.

We hebben er, ook online, zin in. Doet u mee aan de online GWCER?

Susanne, s.dirkstrommelen@fontys.nl
Arne, arne@arnemast.nl

Download (pdf): W08 – Chemieleerkracht.be: de leerling bepaalt de tools, de werkvormen om leerinhouden te verwerken

Door Filip Poncelet (UCLL )

Titel werkgroep: W08 – Chemieleerkracht.be: de leerling bepaalt de tools, de werkvormen om leerinhouden te verwerken

In het huidig onderwijs bepaalt de leerkracht op welke manier, wanneer en in welk tempo de leerlingen bepaalde inhouden verwerken. Leerlingen hebben zeker een voorkeur welke werkvorm wordt gehanteerd, willen misschien passiever de leerinhoud verwerken of net actiever, willen zelf bepalen of ze ’s ochtends of eerder ’s avonds chemie willen studeren.
Door dezelfde leerinhouden op verschillende manieren aan te bieden kunnen leerlingen zelf kiezen, nemen ze zelf meer verantwoordelijkheid. Dit zal ongetwijfeld leiden tot een betere kennis. www.chemieleerkracht.be biedt dezelfde leerinhouden chemie op misschien wel 10 tot 15 verschillende manieren aan.

Na een duidelijke omschrijving van de nieuwe begrippen, na een nauwkeurige omschrijving van de doelstellingen van de les kunnen leerlingen kiezen voor : demoproeven, projectjes, presentaties, verschillende youtube kanalen, videofragmenten van oefeningen, gefilmde proeven, spellen, simulaties, android/apple applets, bookwidget-tools (flipped classroom), cartoons, digitale lessen (wikiwijs, internetboek…). De leerlingen kunnen tussendoor zichzelf evalueren of de doelstellingen bereikt zijn met online toetsen (toetsen op verschillende niveaus).  Op afgesproken tijdstippen evalueert de leerkracht waarop een reflectie en eventuele bijsturing volgt.

Download (pdf): W09 – Met PowerPoint uitleg-filmpjes maken

Door Pieter Soeteman (Friesland College)

In de afgelopen jaren heb ik meer dan 300 filmpjes (uitleg, oefeningen, samenvattingen en examenbesprekingen) gemaakt om mijn scheikundelessen te ondersteunen. De filmpjes gebruik ik dagelijks in de klas zonder dat het de interactie met de leerling in de weg zit. Bijkomend voordeel is dat ik mijn leerlingen nu ook kan bereiken als ik niet in de buurt ben.

Ik gebruik voor het maken van de filmpjes PowerPoint en Paint: programma’s die op elke computer staan. Ik wil u laten zien hoe ik zo’n filmpje maak en ik hoop en verwacht dat u na afloop van de workshop in staat bent om zelf ook hiermee aan de slag te gaan. Mijn filmpjes zijn te vinden op www.youtube.com/scheikundehulp en ik ben te bereiken via scheikundehulp@hotmail.com.

Download (pdf): W10 – Help Avantium en leer onderzoek doen!

Door Marijn Meijer (Centrum JongerenCommunicatie Chemie) en Winnie Meijer (Centrum JongerenCommunicatie Chemie )

Avantium zoekt hulp bij hun onderzoek naar de bio-afbreekbaarheid van materialen. Helpen jouw leerlingen mee?

In samenwerking met Avantium biedt C3 nieuw online lesmateriaal waarin leerlingen een echte bijdrage leveren aan het onderzoek van Avantium naar de bio-afbreekbaarheid van materialen. Laat jouw leerlingen ervaren hoe zij zelf kunnen bijdragen aan een duurzame wereld. En leer ze tegelijkertijd hoe zij betrouwbaar, nauwkeurig en valide onderzoek doen.

Maak tijdens deze werkgroep kennis met groene chemie en het onderzoek dat Avantium doet naar bio-afbreekbare en biobased materialen. Krijg daarna een kijkje in het nieuwe lesmateriaal en een preview van andere online (les)materialen van C3 bruikbaar voor klas 1-6.

Download (pdf): W11 – Digitale werkvormen voor practica en scheikundeles (op afstand of in de klas)

Door Anne Vrolijk (Learnbeat & Chemie in Onderzoek) en Henk Ubbels (Chemie in Onderzoek – docent Zaans Lyceum)

Hoe kun je scheikunde online en op afstand tot leven brengen? Henk Ubbels, docent en methodeontwikkelaar van Chemie in Onderzoek, geeft samen met Anne van Learnbeat antwoord op die vraag tijdens onze workshop op de Online Woudschoten Chemie Conferentie. In deze workshop laten zij zien:

•  hoe je leerlingen op afstand én in de klas kunt laten werken aan scheikunde
  opgaven in Learnbeat
• voorbeelden voor scheikunde practica die leerlingen thuis op afstand veilig kunnen
  uitvoeren
• hoe leerlingen digitaal verslag kunnen leggen van dit practicum
• voorbeelden van digitale werkvormen die je kunt inzetten voor scheikunde.

Praktische benodigdheden voor deze workshop:
Deelnemers moeten een device hebben met audio om de workshop op te kunnen volgen. Eventueel hun e-mailadres delen → kunnen ze inloggen in Learnbeat en zelf ook bij het lesmateriaal uit de workshop.

Download (pdf): W12 – Wat zet studenten aan tot kritisch denken bij een scheikundepracticum

Artikel Kritisch denken bij een practicum (NVOX, november 2020)

Door  Marion van Brederode (Stedelijk Gymnasium Haarlem) 

Om leerlingen een practicumopdracht goed te laten uitvoeren geven we leerlingen instructies. Tegelijkertijd willen we juist dat leerlingen tijdens practica kritisch denken en problemen zelf leren oplossen. Met een beurs van het postdoc VO-project onderzocht scheikundedocent en onderzoeker Marion van Brederode twee schooljaren in 6 VWO-groepen wat voor instructies leerlingen aanzet tot kritisch denken tijdens een scheikundepracticum. Het onderzoek laat zien dat de voorbereidende fase bij een practicum invloed heeft op hoe scherp leerlingen observeren en in hoeverre ze onverwachte waarnemingen ook proberen te begrijpen en op te helderen. Dit in plaats van het te negeren of weg te wuiven als een experimentele meetfout. Het hele onderzoeksproject is terug te lezen in een publicatie in Chemistry Education Research and Practice 1.

Een blog over het onderzoek is te vinden op https://learn.vu.nl/nl/blogs-publications/20-06-Blog-Marion-van-Brederode-What-thrives-students-to-think.aspx

Tijdens deze workshop wordt dit onderzoek gepresenteerd en zal gelegenheid zijn met elkaar in discussie te gaan over de betekenis van de bevindingen en hoe we hier mee om kunnen gaan ten tijde van blended of online onderwijs.

Download (pdf): W14 – Practica in COVID-19 tijd

Door Henriette klein Bluemink (Montessori College Twente) 

In deze online workshop laat ik zien hoe we bij ons op het Montessori College Twente omgegaan zijn met de practica ten tijde van de online lessen.
Ook wordt er bij de TOT Twente nagedacht over practica die gegeven kan worden aan leerlingen thuis, dit is echter nog in een beginstadium maar daar kan wel samen over gesproken worden in de workshop.
Het is anders dan jullie van de TOT gewend zijn, we kunnen helaas niet echt praktisch aan het werk, maar waarschijnlijk doe je wel ideeën op om te gebruiken op je eigen school.

Download (pdf): W16 – Een periodiek systeem met atoom- en ionstralen

Door Sander Haemers (Bètasteunpunt Zuid-Holland) 

Bij het vak scheikunde helpt het leerlingen de bouw van zouten en metalen te visualiseren als stapelingen van bolletjes. Om dit bij leerlingen te stimuleren wordt in het Duitse scheikunde onderwijs wel gebruikt gemaakt van een aangepast periodiek systeem waarin atomen en ionen worden weergegeven als bolletjes met verschillende stralen.

In deze workshop wordt een soortgelijke versie van het periodiek systeem gepresenteerd, die zowel in opmaak als gekozen definities van atoom- en ionstralen overeenkomt met Binas tabellen 40 en 99.

In de workshop worden de gebruikte definities van atoom- en ionstralen toegelicht en enkele keuzes en trends besproken. Vervolgens wil ik de deelnemers vragen, hoe zij dit periodiek systeem zouden willen toepassen in hun lessen. (Zelf heb ik al een klein beetje ervaring met vwo 4, maar nog geen toetsresultaten.)

Via het Bètasteunpunt Zuid-Holland (1) is een wandplaat van dit periodiek systeem te bestellen en een digitale versie te downloaden. Op het artikel in de Nvox (2) is enthousiast gereageerd en er zijn al 18 wandplaten naar diverse scholen verstuurd. Ook docenten natuurkunde reageerden enthousiast op dit periodiek systeem, want dit periodiek systeem helpt echt de microwereld te visualiseren.

1) https://www.onderwijsnetwerkzuidholland.nl/lesmateriaal/een-periodiek-systeem-met-atoom-en-ionstralen/
2) Haemers S. (2020). Een periodiek systeem met atoom- en ionstralen. NVOX: Magazine voor het Onderwijs in Natuurwetenschappen, 45(3), 132-133.

Handout Woudschoten 2020: Een periodiek systeem met atoom- en ionstralen

Download (word): W19 – Practica in coronatijd

Door Wichard Oosterman (Penta Bahûrim)

Wat is scheikunde zonder practica? En hoe kun je leerlingen tijdens het thuisonderwijs toch praktische ervaringen laten opdoen? Tijdens deze workshop gaan we samen aan de slag om practica te bedenken met spullen die de meeste leerlingen thuis hebben of die je in een envelop naar ze toe kan sturen. De workshop richt zich met name op de nask2 en havo onderbouw leerlingen maar is natuurlijk ook voor anderen interessant.

Download (pdf): W20 – Online onderwijs met Chemie

Door Heleen Driessen (Noordhoff) en Henk van der Veen (Noordhoff )

In de periode dat alleen online les werd gegeven, was Chemie Online voor docenten én leerlingen een houvast. Chemie Online is een gereedschap waarmee u maatwerk kunt leveren in uw lessen, online en/of in de klas. In de werkgroep geven we daarvan voorbeelden.

Leerlingen zijn gebaat bij een afwisseling in leeractiviteiten. De combinatie van Chemie Online met het leerboek Chemie biedt leerlingen deze afwisseling, zonder dat u daar als docent veel werk aan heeft. Chemie Online bevat uiteraard de tekst van het leerboek, de opdrachten en hun uitwerkingen. Verder biedt Chemie Online per hoofdstuk:

•  video’s van bijna alle practica;
•  samenvattende beeldcarrousels aan het einde van de paragraaf of in latere hoofdstukken bij de voorkennis;
• Slim Oefenen-opdrachten voor het inoefenen van rekenroutines, het opstellen van reactievergelijkingen en koolstofchemie;
• Zo Doe Je Dat-video’s met een ander voorbeeld;
• een hoofdstukdekkende oefentoets met een studieadvies;
• per paragraaf 4 of 5 extra opdrachten om de leerstof bij te spijkeren;
• een tweede oefentoets.

In leerjaar 5 en 6 kan elke leerling Chemie Online van de voorgaande leerjaren blijven gebruiken. Als docent kunt u de voortgang van uw leerlingen bij het maken van de opdrachten monitoren. In de periode van examenvoorbereiding hebben leerlingen ook gratis toegang tot Examensprint Scheikunde.

Heleen Driessen en Henk van der Veen, auteurs van Chemie