Download (pdf): L2 – Wat maakt het element koolstof zo bijzonder voor het leven?

Door Jan van Maarseveen (Universiteit van Amsterdam)

De massa van de aarde bestaat slechts voor 0.03% uit koolstof. Silicium is het naaste familielid in het periodiek systeem en met 27% van het gewicht van de aarde is dit, naast zuurstof, het op een na meest aanwezige element. M.a.w., als er één planeet is in het gehele universum waar het leven op silicium gebaseerd zou zijn dan moet dat wel onze moeder aarde zijn. Niets is minder waar! Waarom is silicium zo waardeloos? De natuur laat zien dat als je het kleine beetje koolstof dat er is efficient hergebruikt je dit kunt blijven doen zolang de zon blijft schijnen. Als we begrijpen hoe de natuur dit kunstje flikt ligt voor ons de weg naar duurzame materialen ook open. Hoe zouden wij dat kunnen doen? Na een inleiding gaan jullie zelf aan de slag met koolstof om deze vragen te beantwoorden. Ik zal mijn best doen mijn liefde voor koolstof over te dragen zodat het via jullie docenten aan de leerlingen overgedragen kan worden.

Download (pdf): M3 – Verslag Masterclass Energietransitie voor VO (Darel Education)

Door Jelte Bosma (Darel Education)

Deze geconcentreerde masterclass begint met een aantal verbluffende eyeopeners over ons energiesysteem en geeft feitelijk inzicht in trends en de huidige status van onze transformatie naar hernieuwbare energie.

Middels een gedegen overzicht van de belangrijkste technische en maatschappelijke dilemma’s worden oplossingsrichtingen en mogelijke aanpak bediscussieerd. Gezamenlijk overwegen we hoe we deze maatschappelijke uitdaging kunnen benaderen, zodanig dat we ons zelf, onze leerlingen en de samenleving motiveren i.p.v. polariseren.

Download (pdf): M6 – Onderzoek naar het effect van practicuminstructies op het kritish denken van leerlingen (Marion van Brederode)

Door Marion van Brederode (Stedelijk Gymnasium Haarlem)

Marion E. van Brederode^1,2*, Sebastiaan A. Zoon¹, Martijn Meeter ²

Om het “denken en doen” van leerlingen tijdens de uitvoering van een onderzoeksopdracht te begeleiden zijn de afgelopen decennia verschillende instructiestijlen ontwikkeld. De afgelopen twee schooljaren hebben wij in de leerjaren vwo-3, 4, 5 en 6 voor twee instructiestijlen onderzocht wat de uitwerking is op het kritisch denken van leerlingen tijdens de uitvoering van een onderzoeksopdracht.

Bij de eerste instructievorm, die ook vaak in lesmodules is terug te vinden, worden studenten voor- en tijdens het experiment begeleid door het beantwoorden van practicumvragen. Wij hebben deze instructievorm, “paved road” instructies genoemd, aangezien de studenten langs een voor hen uitgedachte onderzoeksroute worden geleid. Deze instructiestijl is vergeleken met een instructiestijl die specifiek ontwikkeld is om het kritisch denken bij leerlingen te bevorderen^A. In deze instructievorm maken de studenten eerst hun eigen experimenteerplan en worden ze vervolgens uitgedaagd om vergelijkingen te maken en beslissingen te nemen over hun metingen en gebruikte modellen.

In deze masterclass zullen de resultaten van onze studies in 6-vwo groepen worden gepresenteerd. Aan het eind van de masterclass is de gelegenheid om het lesmateriaal dat volgens de twee instructiestijlen gemaakt is voor klas 3 (calciumcarbonaat in schelpen), klas 4 (vergistingssnelheid, klokreacties), klas 5 (titratie-experiment, vitamine-C project) en klas 6 (S_N1/S_N2 reactiemechanismen) te bestuderen en de verschillen met elkaar te bespreken.

¹ Stedelijk Gymnasium Haarlem, Postdoc VO-project. (https://www.uu.nl/onderzoek/onderzoek-op-scholen/lopende-onderzoeken/marion-van-brederode)

² Vrije Universiteit Amsterdam, LEARN!

A. Holmes, N.G.; Wieman, C.E.; Bonn, D. A., Teaching critical thinking. Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America 2015, 112 (36), 11199-11204.

Download (pdf): M7 – Fosfaat is dat nog een probleem

Door Renata van der Weijden (Wageningen University and Research)

Fosfaat wordt momenteel vooral als ijzerfosfaat en struviet herwonnen bij de waterzuivering. Voor het sluiten van de fosfaat kringloop, is herwinning als calciumfosfaat meer wenselijk dan als struviet. Nieuwe methoden zoals electrochemisch herwinnen van fosfaat, of het biologisch winnen uit zwart water krijgen komen in deze workshop aan de orde en de voordelen hiervan t.o.v. fosfaat adsorptie of precipitatie als ijzerfosfaat worden belicht alsmede kristallisatie processen van calciumfosfaat en calciumcarbonaat en de competitie daartussen.

Download (pdf): M10 – Zachter materie, harde feiten (Radboud Nijemegen, Evan Spruijt)

Door Evan Spruijt (Radboud Universiteit Nijmegen)

Chemie gaat over de structuur en reactie van stoffen en materialen. Van nature worden die ingedeeld in gassen, vloeistoffen en vaste stoffen, maar vrijwel alle stoffen die wij dagelijks gebruiken – boter, shampoo, verf, kleding, zelfs onze eigen cellen – zitten daar ergens tussenin. Ze zijn vloeibaar noch vast, maar kunnen zacht zijn en toch stevig. Voor zulke stoffen is de term soft matter, oftewel zachte materie, in het leven geroepen, en leven zou onmogelijk zijn zonder zachte materie. Wat maakt deze zachte materie bijzonder, en hoe kun je met de kennis over niet-covalente bindingen uit het scheikunde curriculum begrijpen hoe zulke stoffen zich gedragen?

Aan de hand van alledaagse voorbeelden kijken we naar de chemie van niet-covalente bindingen, zelf-assemblage en de daaruit gevormde zachte materie. De voorbeelden en achtergrond zijn afkomstig uit verscheidene colleges voor eerste- en tweedejaars studenten. Ze zijn bedoeld als inspiratie voor een les of practicum over de toepassing van bestaande kennis over chemische bindingen en eigenschappen van atomen en moleculen om de fascinerende eigenschappen van alledaagse materialen en levende materie inzichtelijk te maken.

Download (pdf): M13 – Uitwerking JoukWilts Meer jij, minder programma

Door Jouk Wilts (Zoet Zout Zuur)

Jij als docent kunt voor je leerling het verschil maken. Dit kan alleen wanneer je in je element bent. Een randvoorwaarde daarvoor is voldoende tijd in en buiten de les. De tijd om aandacht te hebben voor je leerling en voor je vakinhoud. De methode Zoet Zoet Zuur geeft je die extra tijd.

Zoet Zout Zuur werkt met instructie video’s die de leerling voor de les kijkt. Hierdoor is er in de les meer tijd om te coachen, extra practica te doen, of andere werkvormen te gebruiken.

Tijdens de werkgroep doorlopen we hoe Zoet Zout Zuur voor jou werkt aan de hand van een les voorbeeld. Er is ruim gelegenheid voor vragen en interactie. Alvast kennismaken? Kijk op www.zoetzoutzuur.nl

Download (pdf): M16 – De microbiele reductie van selenium oxyanion en relatie met zwavel

Door Renata van der Weijden (Wageningen University and Research)

Selenium is van belang als spoor element in kunstmest en voeding, maar ook in de glasindustrie en voor electronica. De oxyanionen van selenium in afvalwater, van mijnbouw of electriciteitscentrales op basis van kolen, zijn in lage concentraties al toxisch voor het aquatisch leven. Een milieuvriendelijke manier om selenium te verwijderen is via biologische reductie. Daarbij is de uitdaging om rekening te houden met het bijna vergelijkbaar chemisch gedrag van het andere element in groep 16: zwavel. De interactie tussen die twee elementen in biologische selenium herwinning en een case study van selenium herwinning komen in deze workshop aan de orde.

Download (pdf): C9 – Verslag Plastic Soup Foundation

Door Marcella van Steenbergen (GLOBE Nederland), Wendela van Asbeck (Plastic Soup Foundation) en Renate Boxem (scheikundedocent)

Plastic is overal: in de oceaan, op het land en in de lucht. Dit komt van afval wat we op straat weggooien, visnetten die achterblijven, maar ook door het wassen van synthetische kleding of door je tanden te poetsen. Al deze verschillende soorten plastic vormen samen in de zeeën en oceanen de plasticsoep. En omdat plastic niet vanzelf uiteen valt in elementen, blijft het eeuwig in ons milieu rondzwerven.
Onze kinderen zijn de toekomst en daarom behoort onderwijs tot een van de belangrijkste pijlers van de Plastic Soup Foundation. Omdat we het belangrijk vinden dat kinderen leren over de plasticsoep, hebben we samen met GLOBE Nederland gratis lesmateriaal ontwikkeld. Tijdens onze workshop laten we enkele voorbeelden van onze 14 challenges zien en geven we tips hoe je leerlingen op een speelse manier wegwijs maakt in de wereld van de plasticsoep.
Tijdens de workshop lopen we in vogelvlucht door de introductieles. Daarnaast laten we enkele challenges de revue passeren. We laten zien hoe je de kant-en-klare lessen kunt inzetten bij scheikunde, maar ook bij nask, science en andere bètavakken.

Download (pdf): W2 – Effe met de hele klas aan de slag

Door Hein Bruijnestein (NVON)

Tijdens mijn werkzame leven als docent scheikunde en medewerker van een pedagogisch-didactisch instituut (APS) ben ik veel bezig geweest met activerende werkvormen. In het huidige onderwijs met allerlei verschillende soorten lessen, onderwijs op maat en meer verantwoordelijkheid leggen bij de leerling, is het ook zinvol zo nu en dan samenvattend of herhalend met de hele klas de leerstof te lijf te gaan. Interactief Klassikaal Leren (IKL) noem ik dat. Onder de regie van de docent de klas aan het werk is het eerste uitgangspunt daarbij en eerst even zelf nadenken het tweede.
Vertellen hoe je dat in de klas zou kunnen bewerkstelligen is natuurlijk niet zo zinvol. We voeren in deze werkgroep die werkvormen uit om aan de lijve te ondervinden hoe je die als lerende ondergaat. Een en ander kan trouwens meteen maandag 4 november in de les uitgevoerd worden. Het wordt een kwikzilverachtige werkgroep!

Download (pdf): W6 – Workshop Chemie uit de Action 3.0

W6 – Praktische opdracht 6 vwo Chemie uit de Action 3.0 

Door Annemieke Veenma en Frans Hettinga (De Amersfoortse Berg)

Heb je in het verleden de enerverende workshop Chemie uit de Action 1.0 of 2.0 bij Arne Mast gevolgd, maar heb je geen idee hoe je dat concreet in je lessen kunt verwerken? Of heb je ze niet gevolgd, maar daar nog altijd spijt van?
Kom dan naar Chemie uit de Action 3.0 en hoor hoe wij het practicum in 5-vwo nu tweemaal hebben afgenomen. Wat hebben wij geleerd van de eerste keer en hoe kunnen wij met behulp van jullie input het practicum nog leuker en beter maken?
Daarnaast ga je zelf met spullen uit de Action een practicum verzinnen en delen met je collega’s.
We hopen jullie te zien!

Download (pdf): W8 – Energietransitie gemotiveerd (Jelte Bosma)

Door Jelte Bosma en Monica van Leeuwen (Darel Education)

In de workshop maken de deelnemers kennis met de zeer relevante en actuele masterclass die door DAREL Education, in samenwerking met EBN en de Universiteit Utrecht, kosteloos aan het VO wordt aangeboden.

De werkgroepsessie begint met een korte presentatie en plenair debat rond een aantal “eyeopeners” over fossiele brandstoffen en de energietransitie. Hierna gaan de deelnemers zelf aan de slag met een lesmodule uit de masterclass waarin onze primaire energiebronnen met elkaar worden vergeleken. Hierbij wordt gebruik gemaakt van de “Klimaatklok” met aftellend CO2-budget, die o.a. bij “Tegenlicht” te zien is geweest.

Zie Flyer 2019 Masterclass Energietransitie voor VO(pdf).

Download (pdf): W9 – Is het examenprogramma scheikunde overladen (SLO, Emiel de Kleijn)

Door Emiel de Kleijn (SLO)

Voor de nieuwe examenprogramma’s voor de bètavakken die in 2013 zijn ingevoerd, heeft SLO in 2017 al onderzocht in hoeverre de doelen van de vernieuwingscommissies uit de verf zijn gekomen. Opvallend punt is dat veel leraren de programma’s overladen vinden. Ook staat de tijd voor het schoolexamen vaak onder druk. Voor de vernieuwingscommissies waren dat juist belangrijke thema’s: minder overladenheid, meer ruimte voor eigen keuzes in het schoolexamen.
SLO gaat nu verder onderzoeken waar de knelpunten zitten. Daarvoor analyse(e)r(d)en we de uitgaven van de ‘nieuwe’ methodes. Er is ook een veldraadpleging geweest waarin 25-scheikundedocenten hun bevindingen met ons hebben gedeeld.
Tijdens deze werkgroep wordt verslag gedaan van de analyse van de nieuwe scheikunde methodes en van de veldraadpleging. Daarna ga ik graag met de werkgroepbezoekers in gesprek hierover. Er is ook gelegenheid om over andere aspecten van de nieuwe examenprogramma’s te praten. Je inbreng wordt zeer op prijs gesteld.

Verslagen van de evaluatie kun je downloaden van https://slo.nl/curriculumevaluatie/, kopje ‘Monitoring en evaluatie invoering bètavernieuwing havo/vwo’.
NVOX nummer 2018-6, p.322-323, geeft een samenvatting van eindmeting en examenanalyse.

Emiel de Kleijn, SLO, E: e.dekleijn@slo.nl

Download (pdf): W17 – Gepersonaliseerd leren, is het een hype of biedt het echt mogelijkheden

Door Joris van Elferen en Joris Coenders (Science-Web)

‘Meneer/mevrouw, ik snap het niet’. ‘Wat snap je niet’? ‘Ja, alles’. Iedere docent onderbouw zal dit herkennen. Met hart voor je leerlingen, je vak en de school leg je het nog een keer uit. Ondertussen zakken een aantal leerlingen onderuit. Zij snappen het al en moeten wachten totdat iedereen het snapt, voordat de les verder gaat.

In het onderwijs volgen we vaak het tempo van de leerlingen die extra uitleg nodig hebben. Dit betekent dat een deel van de klas geremd wordt en niet de kans krijgt om zich volledig te ontwikkelen. Terwijl, wanneer je de onderzoeken bekijkt, er weinig aanpassingen in het onderwijs zo effectief zijn als de snelle leerling het tempo te laten bepalen (Kulik & kulik; Kulik; George, Cohn & Stanley; Pressey; Kent; Borman & D’Agostino).

In 2008 zijn wij begonnen met de ontwikkeling van een lesmethode die kansen biedt. Kansen voor leerlingen én docenten. Onze lesmethode zorgt ervoor dat de talentvolle leerlingen hun eigen tempo kunnen bepalen en je tijd hebt om de leerlingen, die wat extra hulp nodig hebben, echt te begeleiden. Wil je weten hoe je bèta-talent in de onderbouw kunt stimuleren, je extra tijd hebt voor de minder snelle leerlingen, je leerlingen uit kunt dagen en leerlingen onderwijs op maat biedt, zonder dat je veel extra werk krijgt? Kom dan bij ons kijken en verlaat de ruimte met een stuk verbazing en inspiratie.